Gezondheid: Leen Steyaert over zuren en basen in evenwicht

Leen Steyaert

Wifty’s menopauzeconsulente en nutritioniste Leen Steyaert over het belang van zuren en basen in evenwicht.

In de complementaire geneeskunde hecht men zeer veel belang aan evenwicht of ‘homeostase’ en als gevolg daarvan ook aan het evenwicht van het zuur-basemilieu in het lichaam. Je hele gezondheid en welzijn steunen immers op de instandhouding van een gezond en evenwichtig inwendig milieu. Evenwicht in voeding is de basis voor een goede gezondheid. Zuren en basen zijn allebei noodzakelijk in het lichaam, maar (voornamelijk) door ongezonde voedingsgewoonten is het evenwicht verstoord ten nadele van de basen. Onze voeding is te zuur en de zuurvormende bestanddelen kunnen het lichaam letterlijk verzuren. Tijdens de stofwisseling worden voortdurend zure eindproducten gevormd en zelfs kleine schommelingen in het zuur-base-evenwicht kunnen grote gevolgen hebben voor de stofwisseling van de lichaamscellen en zo allerlei storingen veroorzaken. De Zwitserse arts Paracelsus (die ook theoloog, natuurfilosoof en astroloog was en een bijzondere belangstelling had voor mineralen) noemde al in het begin van de zestiende eeuw de verzuring van het lichaam ‘de belangrijkste oorzaak van alle ziekten in het Westen’.

Je lichaam beschikt gelukkig over een aantal mechanismen om de zuur-basebalans te reguleren. Het eerste mechanisme is buffering. Het bloed bevat verschillende zeer sterk basische buffers tegen te snelle en grote veranderingen in het zuurgraadniveau.De belangrijkste van die buffers is bicarbonaat, dat in het bloed altijd in evenwicht moet zijn met koolzuur. Als er meer zure stoffen in de bloedstroom komen, produceert je lichaam meer bicarbonaat. Bereiken er meer basische stoffen de bloedstroom, dan wordt er meer koolzuur geproduceerd. Op die manier blijft de zuurheid in evenwicht. Een tweede manier waarop je lichaam zuren buffert, is door mineralen als calcium, magnesium en ijzer aan je lichaam te onttrekken als de pH-waarde van je bloed te laag wordt. Uiteraard kan dit leiden tot mineralentekorten.

Een tweede mechanisme dat door je lichaam wordt gebruikt om het zuur-base-evenwicht te reguleren, is het teveel aan zuren elimineren via je nieren, voornamelijk in de vorm van ammoniak. Je nieren halen het teveel aan zuren vooral ’s nachts uit het bindweefsel. Je bindweefsel kan afvalstoffen echter niet onbeperkt opslaan. Hoe jonger je bent, hoe sponsachtiger en veerkrachtiger je bindweefsel is. In het embryonale stadium is het bindweefsel gelatineachtig. Je bindweefsel is een zeer belangrijke buffer, als het ware een soort spons die alle stofwisselingsafvalstoffen en zuren absorbeert die niet snel genoeg door je longen en nieren kunnen afgescheiden worden. Met de jaren neemt de verzadiging van het bindweefsel echter toe. Het raakt zijn soepelheid en absorptievermogen kwijt, wordt hard en stug en verliest zijn capaciteit om de cellen van de vitale organen te voeden, waardoor klachten en chronische ziekten ontstaan.

Een derde mechanisme om de pH onder controle te houden is de uitstoot van koolzuur via de ademhaling. Koolzuur is een bijproduct van het zuurstofmetabolisme. Het ademhalingscontrolecentrum in de hersenen reguleert de hoeveelheid koolzuur die uitgeademd wordt door de snelheid en diepte van je ademhaling te beïnvloeden. Hyperventilatie is een verschijnsel dat zich kan voordoen bij verzuring, om de zuren op een versnelde manier te elimineren.

Er is een grens aan wat je lichaam kan doen om de pH-graad in balans te houden. Bij een licht onevenwicht tussen zuren en basen in je lichaam word je niet meteen ziek, maar op langere termijn leidt verzuring tot een tekort aan mineralen, een verminderde immuniteit en afzetting van stofwisselingsresten (slakken) in het bindweefsel, de spieren, de bloedvaten, het vetweefsel en de hersenen. Dit heeft verregaande gevolgen voor de gezondheid. Verzuring van het inwendige milieu is, als gevolg van de ongezonde westerse industriële voeding, een groot gezondheidsprobleem aan het worden en ligt aan de basis van een groot aantal chronische ziekten zoals diabetes, reuma, kanker, hart- en vaataandoeningen, osteoporose en andere. Veel van deze ziekten ontstaan of verergeren rond de leeftijd van ongeveer vijftig jaar, en daarom is dit de periode bij uitstek om er vooral op toe te zien dat je zuur-base-evenwicht in orde is. De belangrijkste manier waarop je je lichaam kunt helpen, is door bewust te eten. Want het is voornamelijk je voeding die de pH van de omgeving bepaalt waarin je cellen leven. Een goede balans kan heel wat problemen voorkomen.

Je hele stofwisseling (alle activiteiten in je lichaam, van je spijsvertering tot je denkvermogen) is afhankelijk van de werking van enzymen, en die is weer afhankelijk van de zuurtegraad in je interne milieu. Enzymen kunnen enkel hun werk doen bij een bepaalde pH-waarde en zijn zeer gevoelig voor schommelingen in de zuurtegraad. Als de zuurtegraad in je lichaam langdurig verstoord wordt, krijg je mineralentekorten. De zuren die niet kunnen geneutraliseerd worden, tasten het eiwit van het lichaam aan en breken dit af tot aminozuren, ammoniak en aanverwante stoffen die je lichaam overbelasten, met als gevolg allerlei klachten, die verschillen van persoon tot persoon, naar gelang van je aanleg of van waar je zwakke punten liggen.

Tekenen die wijzen op verzuring

Als Wifty kan je het regelmatig al gemerkt hebben, je hebt wat vage klachten en je weet niet wat het betekent, je bent verzuurd.

Het eerste subtiele signaal van een verstoorde zuur-basebalans is lusteloosheid. Je lichaam zal ook meer gaan uitscheiden om zoveel mogelijk zuren te elimineren: je gaat meer transpireren, sneller ademhalen, heviger of langer menstrueren.

In het tweede stadium kun je onder meer last krijgen van slaapstoornissen, zure oprispingen, spierkrampen, huidproblemen (puistjes en acne), allergieën, verminderd libido, constipatie, haaruitval, tand- en tandvleesproblemen, een verhoogde gevoeligheid voor infecties, stemmingsschommelingen, prikkelbaarheid of depressie, vermoeidheid, slechte spijsvertering, slechte adem, gewrichtspijnen en verminderde soepelheid, broze en breekbare nagels, cellulitis, aften en andere. Ook schimmels (candida, huidschimmels, vaginale schimmels) gedijen goed in een zuur milieu. Veel van deze verschijnselen komen ook voor tijdens de menopauze.

In het derde stadium (bij ernstige en langdurige verzuring) is het zelfherstellend vermogen van je lichaam uitgeput en kun je te maken krijgen met diabetes type 2, hartproblemen, reuma, maagzweren, leverbeschadiging, nier- en galstenen, allergieën, eczeem, beroerte, burn-out en andere aandoeningen, samen kortweg ‘verzuringsziekten’ genoemd.

In tegenstelling tot verzuring leidt een onbalans in het voordeel van basen niet tot problemen: een baseoverschot wordt voortdurend omgezet in kooldioxide (koolzuur), dat het lichaam probleemloos verlaat via de ademhaling. Het neutraliseren van een zuuroverschot is voor de stofwisseling veel moeilijker.

Ongezonde voeding en verzuring

Verzuring heeft meerdere oorzaken. Stress, milieuvervuiling, onvoldoende lichaamsbeweging (of juist overdreven sporten!) en roken hebben een grote invloed op je innerlijke milieu, maar ook het normale verouderingsmechanisme maakt dat je lichaam langzaam maar zeker verzuurt. Vooral het ongezonde westerse voedingpatroon is een van de belangrijkste oorzaken van verzuring. Terwijl de voeding van onze verre voorouders eerder basisch was, zorgt de huidige westerse industriële voeding met veel verzadigde vetten en suikers, kleur- en smaakstoffen en bewaarmiddelen, overmatig alcoholgebruik en crashdiëten ervoor dat je lichaam steeds meer verzuurt (en ook steeds meer gifstoffen en stofwisselingsslakken opstapelt, maar daarover zo dadelijk meer). De overgrote meerderheid van de voedingsstoffen die de meeste mensen hier eten, is zuurvormend. Alcohol, koffie, zwarte thee, eiwitten, suiker, vlees en zuivelproducten zijn bij uitstek voedingsproducten die zure eindproducten opleveren. Om dit te compenseren gaat je lichaam automatisch basische mineralen opgebruiken, zoals magnesium, selenium en kalium. Niet toevallig zijn dat net de mineralen waaraan veel mensen, zeker vijftigplussers, grote tekorten vertonen. Niet alleen bevat onze geïndustrialiseerde voeding tegenwoordig minder van deze mineralen, je lichaam metaboliseert ze ook sneller.

Het belangrijkste wat je dus kunt doen om het zuur-base-evenwicht te herstellen is je voedingsgewoonten veranderen en in je voeding een baseoverschot creëren. Een ideale maaltijd bestaat uit tachtig procent basevormende en twintig procent zuurvormende voeding. In de praktijk is het bij de meerderheid van de westerse bevolking precies omgekeerd. En als het lichaam eenmaal verzuurd is, zullen alle voedingsstoffen die het opneemt (zelfs basevormende voeding) de neiging hebben om zure eindproducten af te leveren. Een ontslakkingskuur is zeker geen overbodige luxe, maar in de meeste gevallen een absolute voorwaarde voor een goede gezondheid.

De Zweedse biochemicus prof. dr. Ragnar Berg (1875-1956) wordt beschouwd als de grondlegger van de kennis van het zuur-base-evenwicht in de voeding. Hij ontwikkelde een theorie over de optimale verhouding tussen voedsel met een zurenoverschot en met een basenoverschot. In de volgende tabel vind je een overzicht van veelvoorkomende voedingsstoffen en richtlijnen of ze zuur- of basevormend zijn. Er zijn echter verschillende tabellen in omloop met per product uiteenlopende cijfers voor de zuurbelasting. De reden is dat ook de bereiding en de precieze samenstelling van een product en de manier waarop het per individu wordt opgenomen een rol spelen en verschil kunnen maken. Gemakkelijk te onthouden is dat voornamelijk alle droge, sterk geconcentreerde voeding (zoals vlees, granen, suiker, eieren, schaaldieren, kaas) zuurvormend is, terwijl volumineuze waterrijke voedingsmiddelen (groenten, fruit) basevormend zijn. Basevormende voedingsproducten hebben bovendien als pluspunt dat ze over het algemeen ook zeer rijk zijn aan antioxidanten (vitamines, mineralen en andere nutriënten) en vezels. Koffie, alcohol, frisdranken, fastfood, tabak (roken) en medicijnen zijn zuurvormend. De gezondste keuze komt in grote lijnen neer op voeding die rijk is aan volwaardige plantaardige producten (veel verse groenten en fruit met een hoog gehalte aan mineralen en vezels), kleine hoeveelheden vis, vlees en zuivelproducten en zo weinig mogelijk koffie, alcohol en suiker. Zuurvormende voedingsmiddelen absoluut vermijden is geen optie: je hebt ze ook nodig, want ze leveren levensnoodzakelijke eiwitten. Wees echter matig met dierlijk eiwitrijk voedsel en eet voeding die rijk is aan vezels.

Zwak zuurvormend

Volkorenproducten
Hazelnoten
Room
Platte kaas (kwark)
Sojaproducten

Sterk zuurvormend

Vlees
Geraffineerde granen (witbrood, gebak, witte pasta)
Geraffineerde suiker
Frisdranken
Koolzuurhoudend water
Chocolade
Harde, rijpe kazen
Schaaldieren
Eieren
Geraffineerde oliën en vetten
Linzen, bonen en kikkererwten
Koffie en zwarte thee
Alcohol
Gesteriliseerde melk

Sterk basevormend

Vers fruit en versgeperst vruchtensap, vooral citroenen
Alle groenten (behalve asperges, spruitjes, rabarber en sommige koolsoorten)
Aardappelen
Verse, verzuurde melkproducten (yoghurt)
Verse kruiden
Kiemen
Paddenstoelen
Vijgen
Olijven
Amandelen, brazilnoten (paranoten)
Uien en knoflook
Groentebouillon (soep)

Licht basevormend/neutraal

Gekiemde granen en zaden
Gierst
Kokosnoten
Ongeraffineerde rietsuiker
Ahornsiroop
Verse noten
Verse kwaliteitsboter

Andere zuurvormende factoren

– milieuvervuiling (lood, cadmium, uitlaatgassen enzovoort)
– amalgaamvullingen in tanden
– elektrosmog (via draadloze computerverbindingen, mobiele telefoon, routers, elektrische velden)
– nicotine (roken)
– medicijnen
– zware lichamelijke inspanningen (melkzuur)
– bewegingsarmoede (zittend leven)
– stress, zorgen, angsten, ergernissen, vermoeidheid, negatieve gedachten en gevoelens
– slechte stofwisseling (verkeerde voedingscombinaties, onvolledige vertering)
– lactose- of glutenintolerantie of allergie
– slaaptekort
– te weinig ontspanning
– mineralentekort
– verkeerde ademhaling
– energieblokkades

Meer lezen over dit onderwerp? Check Leen’s nieuwe boek: Leef en eet volgens je oerritme en word fit, slank en gelukkig. (Uitgeverij Manteau, in elke boekhandel en op bol.com te verkrijgen)