De invloed van het circadiaan ritme op je hormonen.

Menopauzeconsulente Leen Steyaert.

Wifty’s menopauzeconsulente Leen Steyaert (56) vertelt ons meer over de invloed van het circadiaan ritme op onze hormonen. Leen heeft een eigen praktijk waar ze dagelijks vrouwen helpt. Ze is columniste voor Wifty en schreef vier bestsellers: Stralend door de menopauze, Oerritme, Stop de rush! en Jouw Menopauzeplan. 

Het circadiaan ritme is het bekendste en meest algemene interne ritme van veel levende organismen. Het is genetisch bepaald en is (net zoals je lichaamslengte, de kleur van je ogen of je karakter) verschillend van persoon tot persoon. Je circadiaan ritme heeft zelfs een invloed op je hormonen. Meer bepaald de hormoonproductie. En zo is er zelfs een link tussen het circadiaan ritme en de overgang. De uurwisseling met het winteruur heeft een grote invloed op je circadiaan ritme, waardoor je nu meer last kan krijgen van je overgangsklachten.

Alles wat leeft, zelfs de allerkleinste organismen, functioneert volgens ingebouwde ritmes. Als je denkt aan het ritme van de natuur, denk je misschien spontaan aan het regelmatige wisselen van de seizoenen, of aan het ritme waarmee de aarde rond de zon draait. Aan de maancyclus of aan het ritme van dag en nacht. Al die ritmes werken samen en zijn op elkaar afgestemd. Het gaat zelfs nog veel verder: alle levende cellen, ook de lichaamscellen, functioneren op een welbepaald ritme. Alles evolueert en beweegt.

Circadiaan ritme en biologische klok

Je kan het circadiaan ritme daarom vergelijken met de biologische klok. De biologische klok speelt in op de verschillende ritmes van de natuur en zorgt ervoor dat de juiste dingen op het juiste moment gebeuren. Ze geeft ons leven niet alleen structuur, maar zorgt er in de eerste plaats voor dat we in leven blijven. De natuur leeft in ons. Wij zijn de natuur, en het kan dan ook niet anders of we hebben er een wezenlijke en diepe band mee. Het wisselen van dag en nacht, de seizoenen en getijden heeft een enorme impact op ons functioneren en handelen. Overdag functioneert ons lichaam anders dan ’s nachts. Ook al dragen we geen horloge, ook al leven we in een donkere kamer, alle natuurlijke ritmes blijven in ons lichaam aanwezig. Ze zitten diep in ons verankerd.

Alle ritmes die in de natuur voorkomen, kunnen we ook terugvinden in de planten- en dierenwereld: het ritme van dag en nacht, van de seizoenen, de getijden, de standen van de maan enzovoort. De verschillende ritmes of tijdsystemen kunnen naast elkaar functioneren: de zonnetijd, de sociale tijd en je individuele innerlijke tijd.

Er zijn aanwijzingen dat het weekritme een biologische basis heeft. Bij mensen in volledig isolement heeft men een activiteitsritme vastgesteld dat varieert van vijf tot negen dagen, gevolgd door een of twee rustdagen. Vergelijkbaar met onze werkweek van 5 dagen en 2 dagen weekend dus.

Het circadiaan ritme

Het circadiaan ritme duurt ongeveer 24 uur. Het woord ‘circadiaan’ is afgeleid van het Latijnse circa (om en bij, ongeveer) en dies (dag). Heel veel veranderingen die in planten en dieren dagelijks optreden, gebeuren ongeveer elke 24 uur. Circadiaan ritmes zijn eigenlijk lichamelijke, geestelijke en gedragsveranderingen die bij alle levende organismen in een periode van ongeveer 24 uur plaatsvinden. Het circadiaan systeem is het hele systeem van alle 24 uursritmes.

Hieronder valt bijvoorbeeld het slaap-waakritme en ook het 24 uursritme in hormoonconcentraties, lichaamstemperatuur en de werking van neuro- transmitters. Het circadiaanse ritme is het bekendste en meest algemene interne ritme van veel levende organismen. Het is genetisch bepaald en is – net als je lichaamslengte, de kleur van je ogen of je karakter – verschillend van persoon tot persoon, en kan variëren van 23 (of minder) tot 25 (of meer) uren. Deze innerlijke klok hangt samen met de zonnetijd, maar ook met de sociale tijd (de externe klok).

Circadiaan ritme en de innerlijke klok

Op basis van de cyclus van licht en donker, maar ook onder invloed van omgevingsfactoren zoals sociale druk, wordt je innerlijke klok dagelijks bijgesteld naar 24 uur. Omdat de externe klok nu eenmaal precies 24 uur in een dag telt. Iedereen synchroniseert dus elke dag opnieuw onbewust zijn eigen innerlijke klok met de buitenwereld.

Wellicht heb je al vaak ervaren dat er momenten tijdens de dag zijn waarop je werk je makkelijk afgaat, terwijl je op andere ogenblikken beter geen ingewikkeld hersenwerk doet. Dit is geen toeval en heeft alles met je natuurlijke ritme te maken. Dat ritme wordt bepaald door je innerlijke klok, die nauw samenwerkt met je hormonen.

De circadiaan ritmes regelen niet alleen je slaap, ze beïnvloeden een hele reeks lichaamsfuncties. Tot nu toe zijn er meer dan honderd lichaamsfuncties gedefinieerd die werken volgens het circadiaan ritme.

Circadiaan ritme en je hormonen

Vooral bij de productie van hormonen, die perfect meetbaar is, valt op hoe deze verschilt afhankelijk van het moment van de dag en van de seizoenen. Sommige hormoonconcentraties zijn het hoogst in de vroege ochtend, andere tegen het vallen van de avond. Vooral bij melatonine en cortisol is dat opvallend, maar er zijn nog andere voorbeelden. Het testosterongehalte bij jonge mannen bijvoorbeeld is juist in het voorjaar laag en stijgt in de herfst. En in de ochtend ligt het hoger dan tegen de avond. Bij oudere mannen is de testosteronproductie constanter, maar het ritme neemt af.

Het circadiaan ritme van vrouwen in de menopauze

Tijdens hun vruchtbare periode is het circadiaan ritme van vrouwen gerelateerd aan de maanstanden. Tijdens de overgang verdwijnt deze cyclus, maar de verbondenheid met het natuurlijk ritme blijft.

Het leven van veel vrouwen is momenteel lijnrecht in strijd met de natuur. Nooit eerder hadden we zoveel kennis over algemene en biologische ritmes, en tegelijkertijd gingen we er nooit eerder zo resoluut tegenin. We staan vroeg op en gaan naar bed op onregelmatige tijden. We werken tijdens de week een paar avonden laat door en slapen in het weekend lekker lang uit.

In de zomermaanden, wanneer er meer natuurlijk licht is, stijgt onze hormoonproductie en zijn we geprogrammeerd om ons sexyer te voelen. Maar veel vrouwen doen uitgerekend in deze periode enorme pogingen om af te slanken om aan de hedendaagse schoonheidsnormen te voldoen, zonder te beseffen dat ze zo hun hormonale evenwicht verstoren. Vetweefsel is immers een opslagplaats van androgenen (mannelijke hormonen) die er onder andere voor zorgen dat vrouwen gemakkelijker en vlotter door de menopauze komen.

Overgangsklachten en circadiaan ritme

Als menopauzeconsulente zie ik dagelijks dat heel wat aandoeningen de kop opsteken vanaf het moment dat vrouwen hun reproductieve periode voorbij is. Bij vrouwen is dit opmerkelijker dan bij mannen, omdat de productie van geslachtshormonen bij vrouwen in sneltempo tot een minimum wordt herleid wanneer ze de menopauze naderen.

Ook tijdens de vruchtbare periode zijn typische vrouwenklachten sterk gerelateerd aan de hormonen oestrogeen en progesteron, maar ook cortisol en insuline spelen een grote rol. Cortisol is net als oestrogeen, progesteron en testosteron een steroïde hormoon, maar het wordt alleen geproduceerd in de bijnierschors uit cholesterol. Insuline is nodig om glucose uit het bloed op te nemen en heeft alles te maken met je voeding. De productie en de werking van de geslachtshormonen is onlosmakelijk verbonden met de werking van cortisol en insuline. Het is heel belangrijk dat er een goed evenwicht is tussen deze hormonen. Zo kunnen veel overgangsklachten en aandoeningen worden vermeden of verlicht.

Insulineresistentie

Bij insulineresistentie zijn de cellen minder gevoelig voor het hormoon insuline. Insuline kan worden gezien als de sleutel (receptor) die de deur van de insulinegevoelige cellen opent voor glucose. Insulineresistentie wordt dan ook gekarakteriseerd door hogere bloedsuikerwaarden in nuchtere toestand en na de maaltijd. Vroeger was het niet erg om tijdens de zonnige zomermaandentijdelijk insulineresistent te worden en extra vet aan te maken voor de winter, omdat het vet tijdens de koude dagen toch werd verbruikt. Dankzij kunstlicht hebben we nu meer tijd en mogelijkheden om langdurig actief te zijn. Het levenstempo is sterk verhoogd.

Terwijl het cortisolpeil van nature ’s morgens hoog en ’s nachts laag is, wordt het nu ’s morgens laag, met een piek ’s nachts tussen 4 en 5 uur. Hierdoor word je ’s nachts (meestal badend in het zweet) wakker en kun je moeilijk weer in slaap komen. Mijn ervaring is dat steeds meer vrouwen rond hun veertigste (of zelfs nog eerder) aan het premenstrueel syndroom (PMS) lijden. Symptomen bij PMS zijn opgezette, pijnlijke borsten, cysten in de borsten, stemmingswisselingen in de dagen voor de menstruatie, slapeloosheid, overgewicht en een verkorte menstruatie.

Ook een toename van vet op benen en billen wijst op een oestrogeenonevenwicht en progesterontekort. De hoeveelheid vet op je onderste ledematen staat in direct verband met de hoeveelheid oestrogeen in je lichaam. Een menstruatie die minder dan vier dagen duurt, kan al anovulair zijn, dat wil zeggen zonder eisprong. In het algemeen duidt dit op een progesterontekort. Met andere woorden: veel vrouwen hebben al voordat ze in de menopauze komen een veranderde hormoonspiegel en sterke pieken in hun bloedsuikerspiegel. Deze verstoring wordt veroorzaakt door een chronisch verhoogde productie van stresshormonen.

Circadiaan ritme en de uurwisseling

In de Benelux werd het zomeruur ingevoerd in 1977. Elk jaar laaien de discussies weer op over het nut ervan. Je circadiaans ritme kan hinder ondervinden van de uurwisseling naar zomeruur of winteruur. Zoals je al hebt kunnen lezen zorgt je inwendige klok ervoor dat je lichaam een soort van dagindeling maakt, waarbij taken worden uitgevoerd op het meest juiste tijdstip. Je verschillende fysiologische functies zoals lichaamstemperatuur, hartslag, bloeddruk, productie van hormonen, en dergelijke variëren over een periode van 24 uur.

Deze schommelingen zorgen ervoor dat het lichaam overdag gestimuleerd wordt om actief te zijn en ’s nachts in een situatie gebracht wordt om te rusten. Het verschuiven van het uur brengt het normale ritme uit balans. Gevoelige mensen of kleine kinderen ervaren deze verschuiving als ongemakkelijk. Uit een grootschalig onderzoek in verschillende Europese landen bleek dat de biologische klok zich niet aanpast aan het zomer- en winteruur.

Bron: A.Vogel – Praktijk Leen Steyaert: www.menopauzeconsulent.be